Przewidywany czas czytania to 4 minuty.
Przewidywany czas czytania to 4 minuty.Ostatnio w jednym z centrów handlowych zwróciłam uwagę na plakat reklamujący polski film zatytułowany Piep*zyć Mickiewicza. Tytuł ten zaskoczył mnie i wzbudził moje zainteresowanie. Choć osobiście nie jestem zwolenniczką użycia wulgaryzmów na plakatach filmowych, szczególnie w produkcjach skierowanych do młodzieży, nie mogę zaprzeczyć, że tytuł ten zrobił wrażenie i przyciągnął uwagę przechodniów. Rola tytułu filmowego jest właśnie taka — ma zainteresować potencjalnego widza i zachęcić go do obejrzenia filmu.
Jednakże, jak wygląda sytuacja, gdy mamy do czynienia z tłumaczeniem tytułu z obcego języka na nasz rodzimy?
Dlaczego tłumaczenia tytułów są takie trudne?
Przy tłumaczeniu tytułów różnych dzieł artystycznych nie wystarcza jedynie dosłowne przekładanie słów z jednego języka na drugi. Konieczne jest uwzględnienie ewentualnych ukrytych kontekstów, znaczeń i innych subtelności. W przypadku tytułów, które mają być później użyte na okładkach książek czy plakatach filmowych, ważne jest, aby były one intrygujące, ciekawe i po prostu przyciągały uwagę potencjalnego odbiorcy.
Często zdarza się, że polski tłumacz zdaje sobie sprawę z tego, że dosłowne tłumaczenie tytułu nie odda jego pełnego znaczenia. I dlatego wtedy podejmuje decyzję o… zmianie.
Są lepsze i gorsze efekty takiej decyzji. Nie wszystkie są uzasadnione trudnością w zrozumieniu, bo widzom brakuje kontekstu kulturalnego. Przy niektórych, tłumaczy chyba po prostu poniosła wyobraźnia.
Szklana Pułapka
Jeden z najbardziej znanych i zarazem jednych z najdziwniejszych przypadków tłumaczenia dotyczy tytułu angielskiego filmu Die Hard z udziałem Bruce’a Willisa w roli głównej. Ta kultowa seria filmowa koncentruje się głównie na postaci policjanta Johna McClane’a, który często staje w skrajnie niebezpiecznych sytuacjach, zwykle związanych z terroryzmem lub przestępczością zorganizowaną. Akcja filmów rozgrywa się w różnych miejscach, takich jak wieżowce (w pierwszej części), lotniska czy tunele. Pomimo licznych przeciwności, John wykazuje się niezwykłą odwagą i zręcznością w walce ze złoczyńcami.
Idiom Die Hard oznacza „być trudnym do pokonania”, „niezłomny”, „odporny na zmiany” – co idealnie pasuje do Johna, jego siły walki i determinacji. Pomimo tej logicznej możliwości tłumaczenia, ktoś w latach 80. zdecydował się na zupełnie inną wersję. W ten sposób z angielskiego Die Hard (Nie do zdarcia) niektórzy z nas w okresie świąt Bożego Narodzenia oglądają radośnie Szklaną pułapką.
Terminator… a raczej Elektroniczny morderca
Ale cofnijmy się o 4 lata do roku 1984, kiedy do kin wchodził Terminator. Dziś ta nazwa jest nam dobrze znana, a samo słowo „terminator” jest już powszechnie używane w języku polskim jako synonim cyborga. Jednakże w latach 80. w Polsce, „terminator” miał zupełnie inne znaczenie — oznaczał ucznia uczącego się, by uzyskać tytuł czeladnika, terminującego u mistrza.
To zupełnie inne znaczenie, niż to, które miał na myśli autor scenariusza, dla którego „terminator” oznaczał osobę, która doprowadza do końca (łac. „terminus”) życie, czyli zabija. W związku z tą różnicą znaczeń zdecydowano się na zmianę tłumaczenia Terminatora na… Elektronicznego mordercę. Jednakże dobrze, że ta zmiana poszła w niepamięć i ostatecznie pozostaliśmy przy nazwie Terminator.
Słówko o Podziemnym kręgu
Wiadomo, zgodnie z zasadami Fight Clubu, o nim się nie mówi! Jednak warto spojrzeć na ciekawy przypadek tłumaczenia tytułu tego filmu. Osobiście uważam, że ta zmiana jest trafna. Klub Walki brzmi intrygująco, ale to Podziemny Krąg dodaje filmowi dodatkowej tajemniczości.
Buntownik z wyboru
Good Will Hunting to bardzo piękny debiut scenariuszowy Bena Afflecka i Matta Demona. Ten film opowiada historię Willa Huntinga, młodego geniusza matematycznego, który pracuje jako sprzątacz na Uniwersytecie Harvarda. Jego niekonwencjonalny talent zostaje odkryty, gdy rozwiązuje bardzo trudne zadania matematyczne, które zostawione są na tablicy w jednym z korytarzy uczelni. Zostaje wtedy zauważony przez profesora matematyki, który stara się pomóc Willowi w odkryciu jego potencjału.
Tytuł Good Will Hunting w języku angielskim można zrozumieć na dwa sposoby:
- w bezpośredni sposób chodzi o dobrego Willa H., czyli możliwie o wewnętrzną przemianę chłopaka,
- a trochę bardziej filozoficzny sposób odczytania tego tytułu to: „Good” – dobra, „Will” – wola/chęć, „Hunting” – to hunt — tropienie, ściganie, poszukiwanie. Czyli można to też zrozumieć jako Poszukiwanie dobrej woli.
Jednakże ciężko jest oddać w języku polskim takie zabawy słowem. Zamiast tego polski tytuł brzmi Buntownik z wyboru i po obejrzeniu filmu, uważam, że jest trafny.
Przykłady Honorowe:
- Przełożenie Dirty Dancing na Wirujący seks. Jestem pewna, że ta wersja polskiego tytułu przyciągnęła wielu widzów. Chociaż aktualnie film ten widnieje na różnych serwisach streamingowych, a nawet samej Wikipedii pod angielską wersją.
- Seria filmowa The Hangover, gdzie tłumacz wykazał się niesamowitą pomysłowością. Wykorzystał do tłumaczenia miejsce akcji pierwszej części, co dało nam już słynne Kac Vegas. Natomiast schodki pojawiają się w kolejnych częściach, gdzie przenosimy się do Kac Vegas w… Bangkoku.
Tłumaczenia tytułów – a co teraz??
W ostatnich latach zauważalnym trendem jest pozostawianie oryginalnego tytułu filmu i dodanie podtytułu z (wy)tłumaczeniem. Przykłady takich przypadków to np. Midsommar. W biały dzień (oryg. Midsommar)., a także pozostawienie oryginalnego tytułu w przypadku Mission: Impossible. Zdarzają się też sytuacje, gdy pierwszy człon tytułu jest tłumaczony, a podtytuł angielski pozostaje bez zmian, jak w przypadku Strażnicy Galaktyki: Volume 3 czy Legion Samobójców: The Suicide Squad.
